۲۰ مهر ۹۵ ، ۲۰:۲۰
دلیل ازدواج های پیامبر
*سوال: دلیل ازدواج پیامبر با عایشه در حالی که پیامبر 54 سال داشته اند و عایشه 9 سال و همین طور دلیل ازدواج پیامبر با همسران بد دیگری که داشته اند چیست؟ این اختلاف سن بین پیامبر و بعضی همسران پیامبر نمی تواند دلیلی بر غلط بودن این ازدواج ها باشد؟
*جواب: درباره علت ازدواجهاى متعدد پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله به نکات زیر اشاره مى کنیم:
1. یکى از ویژگىهاى اختصاصى رسولاللَّه صلى الله علیه وآله، امکان ازدواج بیش از چهار همسر به صورت عقد دائم بود(مجمع البیان، ج 8، ص 364) که دیگران در این ویژگى، شریک نبودند ؛ البته این عدم محدودیت، بیش از ده سال دوام نیافت و پس از آن، ازدواج تازه براى آن حضرت تحریم شد(سید محمد حسین طباطبایى، فرازهایى از اسلام، انتشارات جهان آرا، ص 174) که آیه 52 سوره احزاب، بدان اشاره دارد. از این رو، آزادى ازدواج نامحدود در یک دوره ده ساله، همگان را به رمز گشایى این حکمت الهى سوق مى دهد.
2. تعدد زوجات و همسران در آن زمان، در منطقه عربستان، یک امر عادى و متداول بود و مختص به رسول خدا نبود و با مسائل هر زمان و مکان، باید با توجه به معیارها و استانداردهاى همان زمان و مکان، نگاه کرد. رسول خداصلى الله علیه وآله با بسیارى از رسوم زمان خود که در تضاد با اهداف و اصول تربیتى اسلام نبودند، مخالفتى نکرد؛ بلکه با واقع گرایى با آنها رو به رو شد تا کم کم آنها را تصحیح کرد و یا از اساس، برطرف ساخت.
3. حقوق زن در دوره تاریک جاهلى، دستخوش هوسرانى مرد قرار گرفته بود و این حقوق نابود شده، به دست پیغمبر، زنده شد و زن به مقام خویش نایل گردید ؛ بدان حد که یکى از آخرین توصیههاى پیامبر، رعایت جایگاه زن بود و فرمود: «اللَّه اللَّه فى النساء».
4. پیامبر در سن 25 سالگى با خدیجه کبرى که 28 ساله بود، ازدواج کرد و دوران جوانى و میان سالى را با او گذراند و تا 50 سالگى، یعنى سال دهم بعثت، فقط با آن بانوى بزرگ زیست و تا هنگام درگذشت حضرت خدیجه، با کسى ازدواج نکرد. از این رو، اگر او شهوت ران بود، با زنى مسن تر از خود وصلت نمى کرد و 25 سال آغازین زندگى زناشویى و شور جوانى را با او نمى گذرانید و یا همزمان با زنانى دیگر، پیوند زناشویى مى بست.
5. اگر سخنى در باره ازدواجهاى متعدد مطرح است، درباره مقطع پس از رحلت نخستین همسر پیامبر است ؛ زیرا ازدواجهاى متعدد او در 13 سال آخر عمر، یعنى در حد فاصل سنین 50 تا 63 سالگى رخ داد ؛ دوره اى که سالهاى پایانى اقامت در مکه و دوران اقامت در مدینه را شامل مى شود. به طور قطع، آن ازدواجها، عوامل گوناگون دینى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى داشت و براى حل مشکلات جارى بود ؛ زیرا سن 50 سالگى، اقتضایى براى خوشگذرانى جنسى مرد ندارد. علاوه بر این، بسیارى از زنانى که پیامبر با آنان ازدواج کرد، بیوه بودند . معلوم است که این روش و این نوع ازدواج، روش شهوت رانان نیست. با این محاسبه، یک انسانِ محقق دوراندیش، نمى تواند براى آن حضرت، انگیزه هاى شهوانى در نظر بگیرد ؛ چون ازدواج هاى متعدد، هنگامى ناپسند است که بر محور امیال جنسى استوار باشد که درباره پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله، چنین برداشتى، ناصواب است. همچنین انسان هاى شهواتران و تنوع طلب، معمولا از ازدواج هاى دائم شانه خالى مى کنند و به کامرانى هاى گذرا و آنى مى پردازند ؛ در حالى که در زندگى پیامبر، چنین امرى مشاهده نشد.
6. علت ازدواج هاى پیامبرصلى الله علیه وآله را در موارد ذیل، مى توان تحلیل کرد:
الف) اجراى حکم الهى و زدودن افکار غلط جاهلى ؛ مانند ازدواج با زینب دختر جحش.
ب) تقویت جایگاه اجتماعى زنان آسیب دیده، همچون زنان بیوه و اسیر و رفع تلقى منفى عصر جاهلى در کم ارزش بودن یا بىارزش جلوه دادن آن زنان.
ج) دلجویى از زنان، به دلیل آسیب هایى که آنان به خاطر پذیرش اسلام، متحمل شدند ؛ مانند ازدواج با ام حبیبه.
د) یک حرکت سیاسى و برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و جلب پشتیبانى آنان ؛ چون پیوند با عایشه.
ه) محافظت و تأمین زندگى بیوه زنان درمانده و فقیر و یتیمان به جاى مانده ؛ مانند ازدواج باام سلمه و زینب، دختر خزیمه.
و) نشان دادن عظمت، شکوه و قدرتمندى اسلام و مسلمین ؛ مانند ازدواج با صفیه.
ز)حفظ آنان از خطرات جانى ؛ مانند وصلت با سوده.
ح) آزادسازى اسیران و بردگان ؛ مانند ازدواج با جویریه
(ر.ک: المیزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبایى).
ازدواج با عایشه: پیامبر اسلام (ص) در سال دهم بعثت و دوم هجرت عایشه را به همسری گرفت. وى، دختر ابوبکر است و در اواخر سال دوم هجرت به خانه رسولاللَّه صلى الله علیه وآله آمد ؛ هرچند که در ماه هاى پایانى پیش از هجرت، به عقد درآمده بود(سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 435 ). دو مسئله اى که در بین مردم مشهور است، از نظر تاریخى ثابت نیست ؛ یکى 9 ساله بودن عایشه هنگام ازدواج و دیگرى حسن جمال او! بسیارى از مورخان، سن عایشه را در هنگام ازدواج، 17 یا 18 سال ثبت کرده اند و از نظر کمالات و زیبایى نیز او را ضعیف شمرده اند. ازدواج با عایشه، یک حرکت سیاسى محسوب مى شد ؛ چون پیامبر پس از درگذشت ابوطالب و خدیجه، زیر فشار فراوان از طرف دشمنانى سرسخت چون ابولهب و ابوجهل بود و به شدّت به حمایت قبایل مختلف دیگر نیاز داشت. ابوبکر نیز نفوذ قبیله اى بسیارى داشت و نیز خودش از پیامبر تقاضاى ازدواج با عایشه کرد ؛ از این رو، رد تقاضاى او به مصلحت نبود ؛ زیرا محکمترین رابطه در میان عرب جاهلى، رابطه خویشاوندى بود و پیامبر، براى شکستن اتحاد دشمنان و جلب حمایت قبایل، به این کار اقدام نمود.
تفاوت سن میان مرد و زنى که با هم ازدواج مى کنند، در جوامع بدوى، قابل قبول بوده، هیچ قباحت و زشتى نداشته است و آن را یک عمل غیر اخلاقى نمىدانستند. به طور کلى، رسوم و قواعد اجتماعات قبیلهاى آن دوران را نباید با جوامع مدنى و پیشرفته امروز مقایسه کرد. در این باره باید دانست با توجه به فرهنگ آن روزگار، گاهی برای ادای احترام به یک شخصیت و یا برای ابراز علاقه یک قبیله به قبیله دیگر ازدواج هایی صورت می پذیرفت به طوری که اگر طرف مقابل نمی پذیرفت به عنوان رد احترام و گاهی در حد اعلام تنفر و اعلان جنگ بود.
بنابراین اگر چه برخی ازدواج ها برای پیامبر(ص) بسیار سنگین بود ولی بزرگواری شخصیت ایشان موجب می شد که بپذیرد و حتی در برابر خواستگاری افراد خاص و بزرگ سال جهت ازدواج با حضرت زهرا(س) خود پیامبر ممانعت نمی کرد بلکه این گونه مطرح شد که خود حضرت زهرا(س) باید نظر بدهد و ازدواج ایشان از سوی خداست.
ازدواج با زینب بنت جحش: او دختر جحش بن ریاب و دختر عمه پیامبر بود و با راهنمایى پیامبرصلى الله علیه وآله، با زید بن حارثه، پسر خوانده رسولاللَّه صلى الله علیه وآله، ازدواج کرد. این پیوند، به جدایى انجامید (احزاب (33 )، آیه 37 ). پیامبر به امر خداوند و به جهت برداشتن سنت جاهلى ممنوعیت ازدواج با همسر پسر خوانده، با زینب وصلت کرد ؛ زیرا مردم، همسر پسر خوانده را مانند همسر پسر خود، عروس تلقى مىکردند و ازدواج با او را ممنوع مى دانستند! این ازدواج، در سال سوم یا پنجم هجرت انجام شد(الاستیعاب، ج 4، ص 406 ). منافقان چون از این ازدواج اطلاع یافتند، به تخریب پیامبر پرداخته، گفتند که پیامبر با زن فرزند خود ازدواج کرد که آیه »ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ «(احزاب (33 )، آیه 40 )، براى خنثى کردن این توطئه، نازل شد و خداوند دستور داد که فرزند خواندگان، به پدرانشان منسوب شوند. (احزاب (33 )، آیه 5 ) و از آن پس، او به جاى زید بن محمد، زید بن حارثه خطاب شد. (الاستیعاب، ج 4، ص 406 ).
به این نکته هم توجه کنید که عایشه قبلا شوهر داشته است نه اینکه بی شوهر باشد .این نکته را در الصحیح من سیره النبی آورده است. اگر می خواهید بیشتر از این درباره این موضوعات اطلاعات به دست بیاورید می توانید به این کتاب ها مراجعه کنید:
1. ازواج النبی(ص)، دکتر موسی شاهین لاشین. 2. ازواج النبی(ص) و اولاده، ابوعبیده معمر بن مثنی. 3. همسران رسول خدا، عقیقی بخشایشی. 4. تعدد نساء الانبیاء، احمد عبد الوهاب. 5. نگرشی کوتاه به زندگی پیامبر، مؤسسه در راه حق. 6. نساء النبی(ص) و اولاده، محمد جواد سعیدی. 7. المیزان، ج 4 عربی. 8. تفسیر نمونه، ج 17، ص 381. 9. الصحیح من سیره النبی الاعظم، سید جعفر مرتضی عاملی.
http://porseman.org/q/show.aspx?id=116190
*جواب: درباره علت ازدواجهاى متعدد پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله به نکات زیر اشاره مى کنیم:
1. یکى از ویژگىهاى اختصاصى رسولاللَّه صلى الله علیه وآله، امکان ازدواج بیش از چهار همسر به صورت عقد دائم بود(مجمع البیان، ج 8، ص 364) که دیگران در این ویژگى، شریک نبودند ؛ البته این عدم محدودیت، بیش از ده سال دوام نیافت و پس از آن، ازدواج تازه براى آن حضرت تحریم شد(سید محمد حسین طباطبایى، فرازهایى از اسلام، انتشارات جهان آرا، ص 174) که آیه 52 سوره احزاب، بدان اشاره دارد. از این رو، آزادى ازدواج نامحدود در یک دوره ده ساله، همگان را به رمز گشایى این حکمت الهى سوق مى دهد.
2. تعدد زوجات و همسران در آن زمان، در منطقه عربستان، یک امر عادى و متداول بود و مختص به رسول خدا نبود و با مسائل هر زمان و مکان، باید با توجه به معیارها و استانداردهاى همان زمان و مکان، نگاه کرد. رسول خداصلى الله علیه وآله با بسیارى از رسوم زمان خود که در تضاد با اهداف و اصول تربیتى اسلام نبودند، مخالفتى نکرد؛ بلکه با واقع گرایى با آنها رو به رو شد تا کم کم آنها را تصحیح کرد و یا از اساس، برطرف ساخت.
3. حقوق زن در دوره تاریک جاهلى، دستخوش هوسرانى مرد قرار گرفته بود و این حقوق نابود شده، به دست پیغمبر، زنده شد و زن به مقام خویش نایل گردید ؛ بدان حد که یکى از آخرین توصیههاى پیامبر، رعایت جایگاه زن بود و فرمود: «اللَّه اللَّه فى النساء».
4. پیامبر در سن 25 سالگى با خدیجه کبرى که 28 ساله بود، ازدواج کرد و دوران جوانى و میان سالى را با او گذراند و تا 50 سالگى، یعنى سال دهم بعثت، فقط با آن بانوى بزرگ زیست و تا هنگام درگذشت حضرت خدیجه، با کسى ازدواج نکرد. از این رو، اگر او شهوت ران بود، با زنى مسن تر از خود وصلت نمى کرد و 25 سال آغازین زندگى زناشویى و شور جوانى را با او نمى گذرانید و یا همزمان با زنانى دیگر، پیوند زناشویى مى بست.
5. اگر سخنى در باره ازدواجهاى متعدد مطرح است، درباره مقطع پس از رحلت نخستین همسر پیامبر است ؛ زیرا ازدواجهاى متعدد او در 13 سال آخر عمر، یعنى در حد فاصل سنین 50 تا 63 سالگى رخ داد ؛ دوره اى که سالهاى پایانى اقامت در مکه و دوران اقامت در مدینه را شامل مى شود. به طور قطع، آن ازدواجها، عوامل گوناگون دینى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى داشت و براى حل مشکلات جارى بود ؛ زیرا سن 50 سالگى، اقتضایى براى خوشگذرانى جنسى مرد ندارد. علاوه بر این، بسیارى از زنانى که پیامبر با آنان ازدواج کرد، بیوه بودند . معلوم است که این روش و این نوع ازدواج، روش شهوت رانان نیست. با این محاسبه، یک انسانِ محقق دوراندیش، نمى تواند براى آن حضرت، انگیزه هاى شهوانى در نظر بگیرد ؛ چون ازدواج هاى متعدد، هنگامى ناپسند است که بر محور امیال جنسى استوار باشد که درباره پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله، چنین برداشتى، ناصواب است. همچنین انسان هاى شهواتران و تنوع طلب، معمولا از ازدواج هاى دائم شانه خالى مى کنند و به کامرانى هاى گذرا و آنى مى پردازند ؛ در حالى که در زندگى پیامبر، چنین امرى مشاهده نشد.
6. علت ازدواج هاى پیامبرصلى الله علیه وآله را در موارد ذیل، مى توان تحلیل کرد:
الف) اجراى حکم الهى و زدودن افکار غلط جاهلى ؛ مانند ازدواج با زینب دختر جحش.
ب) تقویت جایگاه اجتماعى زنان آسیب دیده، همچون زنان بیوه و اسیر و رفع تلقى منفى عصر جاهلى در کم ارزش بودن یا بىارزش جلوه دادن آن زنان.
ج) دلجویى از زنان، به دلیل آسیب هایى که آنان به خاطر پذیرش اسلام، متحمل شدند ؛ مانند ازدواج با ام حبیبه.
د) یک حرکت سیاسى و برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و جلب پشتیبانى آنان ؛ چون پیوند با عایشه.
ه) محافظت و تأمین زندگى بیوه زنان درمانده و فقیر و یتیمان به جاى مانده ؛ مانند ازدواج باام سلمه و زینب، دختر خزیمه.
و) نشان دادن عظمت، شکوه و قدرتمندى اسلام و مسلمین ؛ مانند ازدواج با صفیه.
ز)حفظ آنان از خطرات جانى ؛ مانند وصلت با سوده.
ح) آزادسازى اسیران و بردگان ؛ مانند ازدواج با جویریه
(ر.ک: المیزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبایى).
ازدواج با عایشه: پیامبر اسلام (ص) در سال دهم بعثت و دوم هجرت عایشه را به همسری گرفت. وى، دختر ابوبکر است و در اواخر سال دوم هجرت به خانه رسولاللَّه صلى الله علیه وآله آمد ؛ هرچند که در ماه هاى پایانى پیش از هجرت، به عقد درآمده بود(سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 435 ). دو مسئله اى که در بین مردم مشهور است، از نظر تاریخى ثابت نیست ؛ یکى 9 ساله بودن عایشه هنگام ازدواج و دیگرى حسن جمال او! بسیارى از مورخان، سن عایشه را در هنگام ازدواج، 17 یا 18 سال ثبت کرده اند و از نظر کمالات و زیبایى نیز او را ضعیف شمرده اند. ازدواج با عایشه، یک حرکت سیاسى محسوب مى شد ؛ چون پیامبر پس از درگذشت ابوطالب و خدیجه، زیر فشار فراوان از طرف دشمنانى سرسخت چون ابولهب و ابوجهل بود و به شدّت به حمایت قبایل مختلف دیگر نیاز داشت. ابوبکر نیز نفوذ قبیله اى بسیارى داشت و نیز خودش از پیامبر تقاضاى ازدواج با عایشه کرد ؛ از این رو، رد تقاضاى او به مصلحت نبود ؛ زیرا محکمترین رابطه در میان عرب جاهلى، رابطه خویشاوندى بود و پیامبر، براى شکستن اتحاد دشمنان و جلب حمایت قبایل، به این کار اقدام نمود.
تفاوت سن میان مرد و زنى که با هم ازدواج مى کنند، در جوامع بدوى، قابل قبول بوده، هیچ قباحت و زشتى نداشته است و آن را یک عمل غیر اخلاقى نمىدانستند. به طور کلى، رسوم و قواعد اجتماعات قبیلهاى آن دوران را نباید با جوامع مدنى و پیشرفته امروز مقایسه کرد. در این باره باید دانست با توجه به فرهنگ آن روزگار، گاهی برای ادای احترام به یک شخصیت و یا برای ابراز علاقه یک قبیله به قبیله دیگر ازدواج هایی صورت می پذیرفت به طوری که اگر طرف مقابل نمی پذیرفت به عنوان رد احترام و گاهی در حد اعلام تنفر و اعلان جنگ بود.
بنابراین اگر چه برخی ازدواج ها برای پیامبر(ص) بسیار سنگین بود ولی بزرگواری شخصیت ایشان موجب می شد که بپذیرد و حتی در برابر خواستگاری افراد خاص و بزرگ سال جهت ازدواج با حضرت زهرا(س) خود پیامبر ممانعت نمی کرد بلکه این گونه مطرح شد که خود حضرت زهرا(س) باید نظر بدهد و ازدواج ایشان از سوی خداست.
ازدواج با زینب بنت جحش: او دختر جحش بن ریاب و دختر عمه پیامبر بود و با راهنمایى پیامبرصلى الله علیه وآله، با زید بن حارثه، پسر خوانده رسولاللَّه صلى الله علیه وآله، ازدواج کرد. این پیوند، به جدایى انجامید (احزاب (33 )، آیه 37 ). پیامبر به امر خداوند و به جهت برداشتن سنت جاهلى ممنوعیت ازدواج با همسر پسر خوانده، با زینب وصلت کرد ؛ زیرا مردم، همسر پسر خوانده را مانند همسر پسر خود، عروس تلقى مىکردند و ازدواج با او را ممنوع مى دانستند! این ازدواج، در سال سوم یا پنجم هجرت انجام شد(الاستیعاب، ج 4، ص 406 ). منافقان چون از این ازدواج اطلاع یافتند، به تخریب پیامبر پرداخته، گفتند که پیامبر با زن فرزند خود ازدواج کرد که آیه »ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ «(احزاب (33 )، آیه 40 )، براى خنثى کردن این توطئه، نازل شد و خداوند دستور داد که فرزند خواندگان، به پدرانشان منسوب شوند. (احزاب (33 )، آیه 5 ) و از آن پس، او به جاى زید بن محمد، زید بن حارثه خطاب شد. (الاستیعاب، ج 4، ص 406 ).
به این نکته هم توجه کنید که عایشه قبلا شوهر داشته است نه اینکه بی شوهر باشد .این نکته را در الصحیح من سیره النبی آورده است. اگر می خواهید بیشتر از این درباره این موضوعات اطلاعات به دست بیاورید می توانید به این کتاب ها مراجعه کنید:
1. ازواج النبی(ص)، دکتر موسی شاهین لاشین. 2. ازواج النبی(ص) و اولاده، ابوعبیده معمر بن مثنی. 3. همسران رسول خدا، عقیقی بخشایشی. 4. تعدد نساء الانبیاء، احمد عبد الوهاب. 5. نگرشی کوتاه به زندگی پیامبر، مؤسسه در راه حق. 6. نساء النبی(ص) و اولاده، محمد جواد سعیدی. 7. المیزان، ج 4 عربی. 8. تفسیر نمونه، ج 17، ص 381. 9. الصحیح من سیره النبی الاعظم، سید جعفر مرتضی عاملی.
http://porseman.org/q/show.aspx?id=116190
