آیین رکضة طویریج: بررسی جامع
چکیده
رکضة طویریج، آیین دویدن دسته‌جمعی شیعیان از طُویریج به سوی حرم امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا است. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی، به بررسی معناشناسی، تاریخچه، ابعاد نمادین و اجتماعی این آیین می‌پردازد.
بخش اول: معناشناسی
بند ۱.۱: معنای لغوی
رکضة (جمع: رکضات) از ریشه «رَکَضَ» به معنای دویدن تند، هجوم جمعی یا حرکت پرشور است (ابن‌منظور، لسان‌العرب، جلد ۷، صفحه ۱۶۱).
طویریج نام تاریخی منطقه‌ای در شرق کربلا (هندیه کنونی) است که از ترکیب «طَیر» به معنای پرنده و «ایج» به عنوان پسوند مکانی تشکیل شده و به «مکان پرواز پرندگان» اشاره دارد (الطائی، معجم البلدان العراقیة، ۲۰۰۸، صفحه ۸۹).
بند ۱.۲: معنای اصطلاحی
رکضة طویریج اصطلاحاً به آیین دویدن دسته‌جمعی عزاداران از نقطه آغازین طویریج به سوی حرم امام حسین علیه‌السلام در ظهر عاشورا گفته می‌شود. این حرکت، هم بیانگر حسرت تاریخی نرسیدن به یاری امام است و هم تجدید بیعت نمادین با آرمان‌های عاشورا محسوب می‌گردد (یلمه‌ها، ۱۴۰۰، صفحه ۳۴).
بخش دوم: تاریخچه و مفهوم نمادین
بند ۲.۱: خاستگاه تاریخی
پایه‌گذاری این آیین به سید صالح قزوینی، خطیب شیعی سده سیزدهم هجری قمری، نسبت داده می‌شود. هدف وی از این اقدام، احیای شور حسینی در دوران قاجار بوده است (جعفریان، ۱۳۸۶، صفحه ۲۲۷).
بند ۲.۲: نمادگرایی
دویدن در این آیین، بازسازی حرکت حبیب بن مظاهر و یاران امام حسین برای پیوستن به میدان کربلاست. فریاد «یا حسین» نیز نماد ندای یاران غایب امام در روز عاشورا تلقی می‌شود (سجادپور، آیین‌های نمایشی شیعه، ۱۳۹۵، صفحه ۱۱۵).
بخش سوم: شیوه اجرا
مسیر حرکت از پل طویریج آغاز می‌شود، سپس از باب‌القبله حرم امام حسین عبور کرده و با گذر از بین‌الحرمین به حرم حضرت عباس علیه‌السلام می‌رسد. طول مسیر حدود دو کیلومتر است. زمان اجرای آیین در هنگام زوال خورشید ظهر عاشورا تعیین شده است (مرکز پژوهش‌های آستان حسینی، ۲۰۲۳).
بخش چهارم: منابع
۱. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ قمری). لسان‌العرب. بیروت: دار صادر.
۲. الطائی، عبدالحسین (۲۰۰۸). معجم البلدان العراقیة. نجف: مکتبة الحیدریة.
۳. جعفریان، رسول (۱۳۸۶). تاریخ عزاداری شیعیان. تهران: انتشارات علم.
۴. سجادپور، سید محمد (۱۳۹۵). آیین‌های نمایشی شیعه. قم: پژوهشگاه علوم انسانی.
۵. یلمه‌ها، احمدرضا (۱۴۰۰). رکضة طویریج؛ تجلی مشارکت عمومی در آیین عاشورا. فصلنامه مطالعات فرهنگی عاشورا، دانشگاه باقرالعلوم.
۶. مرکز پژوهش‌های آستان امام حسین علیه‌السلام (۲۰۲۳). گزارش اجرای مراسم رکضة طویریج. کربلا.
چکیده
رکضة طویریج، آیین دویدن دسته‌جمعی شیعیان از طُویریج به سوی حرم امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا است. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی، به بررسی معناشناسی، تاریخچه، ابعاد نمادین و اجتماعی این آیین می‌پردازد.
بخش اول: معناشناسی
بند ۱.۱: معنای لغوی
رکضة (جمع: رکضات) از ریشه «رَکَضَ» به معنای دویدن تند، هجوم جمعی یا حرکت پرشور است (ابن‌منظور، لسان‌العرب، جلد ۷، صفحه ۱۶۱).
طویریج نام تاریخی منطقه‌ای در شرق کربلا (هندیه کنونی) است که از ترکیب «طَیر» به معنای پرنده و «ایج» به عنوان پسوند مکانی تشکیل شده و به «مکان پرواز پرندگان» اشاره دارد (الطائی، معجم البلدان العراقیة، ۲۰۰۸، صفحه ۸۹).
بند ۱.۲: معنای اصطلاحی
رکضة طویریج اصطلاحاً به آیین دویدن دسته‌جمعی عزاداران از نقطه آغازین طویریج به سوی حرم امام حسین علیه‌السلام در ظهر عاشورا گفته می‌شود. این حرکت، هم بیانگر حسرت تاریخی نرسیدن به یاری امام است و هم تجدید بیعت نمادین با آرمان‌های عاشورا محسوب می‌گردد (یلمه‌ها، ۱۴۰۰، صفحه ۳۴).
بخش دوم: تاریخچه و مفهوم نمادین
بند ۲.۱: خاستگاه تاریخی
پایه‌گذاری این آیین به سید صالح قزوینی، خطیب شیعی سده سیزدهم هجری قمری، نسبت داده می‌شود. هدف وی از این اقدام، احیای شور حسینی در دوران قاجار بوده است (جعفریان، ۱۳۸۶، صفحه ۲۲۷).
بند ۲.۲: نمادگرایی
دویدن در این آیین، بازسازی حرکت حبیب بن مظاهر و یاران امام حسین برای پیوستن به میدان کربلاست. فریاد «یا حسین» نیز نماد ندای یاران غایب امام در روز عاشورا تلقی می‌شود (سجادپور، آیین‌های نمایشی شیعه، ۱۳۹۵، صفحه ۱۱۵).
بخش سوم: شیوه اجرا
مسیر حرکت از پل طویریج آغاز می‌شود، سپس از باب‌القبله حرم امام حسین عبور کرده و با گذر از بین‌الحرمین به حرم حضرت عباس علیه‌السلام می‌رسد. طول مسیر حدود دو کیلومتر است. زمان اجرای آیین در هنگام زوال خورشید ظهر عاشورا تعیین شده است (مرکز پژوهش‌های آستان حسینی، ۲۰۲۳).
بخش چهارم: منابع
۱. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ قمری). لسان‌العرب. بیروت: دار صادر.
۲. الطائی، عبدالحسین (۲۰۰۸). معجم البلدان العراقیة. نجف: مکتبة الحیدریة.
۳. جعفریان، رسول (۱۳۸۶). تاریخ عزاداری شیعیان. تهران: انتشارات علم.
۴. سجادپور، سید محمد (۱۳۹۵). آیین‌های نمایشی شیعه. قم: پژوهشگاه علوم انسانی.
۵. یلمه‌ها، احمدرضا (۱۴۰۰). رکضة طویریج؛ تجلی مشارکت عمومی در آیین عاشورا. فصلنامه مطالعات فرهنگی عاشورا، دانشگاه باقرالعلوم.
۶. مرکز پژوهش‌های آستان امام حسین علیه‌السلام (۲۰۲۳). گزارش اجرای مراسم رکضة طویریج. کربلا.
